آیا مدرنیته موجب رشد عقلانیت شده است؟

سرای نور؛دکتر عبدالله گنجی در کانال تلگرامی خود نوشت:

با جمعی از دوستان درباره عقلانیت در دوران مدرن صحبت می‌کردیم. برخی معتقد بودند در گذر از سنت به مدرنیته عقلانیت رشد کرد‌ه است. باور عمومی روشنفکران این است که دوران مدرن که بر پایه معرفت و تمدن غرب خودنمایی می‌کند، دوران رشد عقلانیت، افسون‌زدایی، توهم‌زدایی، خرافه‌زدایی،‌ فایده‌گرایی، رشد فکری و اشراف انسان بر منافع و مصالح خویش است. باور این است که انسان‌ها دیگر گوسفند نیستند که یکطرفه مدیریت شوند و بر حق خویش واقفند و از تکلیف‌مداری دور شده‌اند. اما اگر عقلانیت را همان سودگرایی،‌ منفعت‌طلبی و فایده‌گرایی ببینیم آیا اوضاع را بهتر از گذشته می‌بینیم یا بدتر؟ نمی‌خواهیم اینجا بحث تئوریک کنیم، اما شاخص رشد عقلانیت چیست؟ رشد و تعالی انسان؟ ثبات زندگی؟ سلامت روح؟ آیا عقلانیت در غرب همانند موارد ذیل در کشور ماست.

۱- اگر مدرنیسم موجب رشد عقلانیت است، چرا هر قدر به سمت شهرهای مدرن کشور می‌رویم طلاق بیشتر است؟ آیا رشد طلاق دلیل رشد آگاهی است؟ اگر اینگونه است چرا در بدو ازدواج این آگاهی به کار نمی‌آید؟

۲- ماهواره از مهم‌ترین عوامل طلاق است که الگوهای جنسی آن با فعالیت‌های جنسی فرد مشاهده‌کننده انطباق ندارد و موجب از بین رفتن انگیزه‌های جنسی یا تنوع‌طلبی می‌شود. اما عقلانیت مدرن داشتن ماهواره را به مثابه یک پرستیژ و کلاس تجویز می‌کند و مخالفان آن کم‌عقلند؟ و امل‌اند.

۳- از دیگر عوامل طلاق لو رفتن انحراف جنسی یکی از زوجین، در قبل از ازدواج است و هنگام رابطه از نتیجه ویرانگر آن هم آگاهند. آیا ازدیاد این رابطه (و نکوهش حکومت هنگام برخورد با آن) نشانه رشد عقلانیت است؟ نداشتن دوست پسر یا دختر به مثابه امل بودن است؟ این شاخصه رشد عقلانیت است؟

۴- ماهانه ۲۰ هزار نفر در تهران به جراح پلاستیک برای تغییر چهره مراجعه می‌کنند و با هزینه سنگین، چهره خدادادی خود را دستکاری می‌کنند که چه بشود؟ ازدواج بکنند؟ برای ازدواج و طلاق سریالی؟ آیا این عقلانی است؟

۵- ایران اولین کشور در مصرف لوازم ‌آرایشی است، آیا این امر به استحکام خانواده، لذت بردن از زندگی و حفظ منافع فردی و خانواده کمک کرده است؟ عقلانیت آن کجاست؟

۶- بسیاری از لوازم مدرن جهیزیه در ایران صرفاً برای چشم و همچشمی و فخر‌فروشی است و با زحمت پول آن تهیه می‌شود، اما آن وسایل یکبار هم در زندگی مورد استفاده بهینه قرار نمی‌گیرد. آیا این رشد عقلانیت است؟

۷- پدر و مادرها با یک شیب ملایم در حال از دست دادن قداست و جایگاه خود هستند و یا باید نوه‌هایشان را نگهداری کنند؛ این از دلایل رشد عقلانیت است؟

۸- بیش از ۷۰ درصد دانشجویان علت انتخاب رشته خود را نمی‌دانند یا بر اساس وزن و شأن اجتماعی رشته، آن را انتخاب کرده‌اند و صرفاً می‌خواهند درس را پاس کنند؛ این رشد عقلانیت است؟

۹- فاصله خانواده‌ها، برادران، خواهران، عموها و عموزاده‌ها، پسر‌خاله‌‌ها و…در حال زیاد شدن است و مهمانی‌های پرهزینه، مصیبت‌بار و تلخ شده است؛ این نشانه رشد عقلانیت است؟

۱۰- همجنس‌‌گرایی در حال تبدیل شدن به فرهنگ جهانی است آیا این خصیصه در حیوانات که فاقد عقل هستند نیز وجود دارد؟ عبور از فطرت انسانی و حتی حیوانی نتیجه رشد عقلانیت مدرن است؟

۱۱- با یک تماس تلفنی یا تلگرامی به دور از چشم خانواده، تن به مرگ کثیف دادن رشد عقلانی است؟

۱۲- فرار از خانواده محصولی از مدرنیته است که دلیل اصلی آن اصرار فرد بر فردیت خویش است. آیا این اقدام و تأثیرات جانبی آن از اثرات رشد عقلانیت است؟

رادیکال‌ها و آنارشیست‌ها حق انسان امروز را چنان برای او تفسیر می‌کنند که مجاز است امروز، فردا و حیات خویش را نابود کند ربطی هم به کسی ندارد.

اما در اندیشه دینی، آیت‌الله جوادی آملی معتقدند:«در اسلام به من چه و به تو چه نداریم!» شاید این نظر استاد برگرفته از عبارت قرآنی «بعضهم اولیاء بعض» باشد که باید به خوبی‌ها توصیه و بدی‌ها را تذکر دهیم، اما «من»های تنها و سرگردان علیه آن قیام کرده‌اند.